Đây là câu chuyện được viết lại dựa trên công trình nghiên cứu của 2 nhà khoa học S. Matsuguma và R.M. Niemiec. Bài báo có tựa đề: “Hikikomori from the perspective of overuse, underuse, and optimal use of character strengths” được đăng trên tạp chí International Journal of Applied Positive Psychology năm 2021. Mọi chi tiết đều dựa trên báo cáo ca có thật trong bài nghiên cứu, tuy nhiên tên nhân vật là hư cấu.

Ảnh: National Geographic

Tại một khu dân cư yên tĩnh ở vùng Kanto, Nhật Bản, một cậu bé 16 tuổi tên là Haruki sống cùng cha mẹ và bà. Vốn là một người trầm lặng và nhẹ nhàng, Haruki từng là một học sinh thông minh, chăm chú với niềm đam mê sâu sắc dành cho tàu hỏa. Nhưng sau những biến cố ở trường cấp hai, Haruki bắt đầu thấy thế giới bên ngoài quá nặng nề, đến mức cậu không còn dám bước ra khỏi nhà.

Mọi chuyện bắt đầu khi Haruki mới 13 tuổi. Thầy cô thấy tiềm năng ở cậu và bổ nhiệm cậu làm lớp trưởng. Nhưng với Haruki, đây lại trở thành nguồn áp lực khổng lồ. Cố gắng đáp ứng kỳ vọng của mọi người khiến Haruki thường xuyên lo lắng, đặc biệt là trong các hoạt động nhóm. Cậu thở gấp, tức ngực, và đã nhiều lần lên cơn tăng thông khí (hyperventilation) ngay trước mặt bạn bè. Nỗi xấu hổ và sợ hãi bị tái phát khiến cậu không thể tiếp tục đến trường.

Việc rút lui khỏi trường học đánh dấu một giai đoạn cô lập kéo dài. Haruki ở trong nhà, dằn vặt vì cảm giác tội lỗi và tin rằng người khác đang phán xét mình vì bỏ học. Cậu chỉ có thể ra ngoài khi có mẹ đi cùng. Năm 15 tuổi, Haruki cố gắng bắt đầu lại bằng cách đăng ký học tại một trường trung học từ xa. Nhưng áp lực lại quay trở lại, và những cơn hoảng loạn cũng vậy. Sau một lần tăng thông khí nữa trong lớp học, cậu quyết định bỏ học và một lần nữa rơi vào trạng thái hikikomori – cô lập và mất hy vọng.

Tuy nhiên, Haruki vẫn chưa từ bỏ. Cậu vẫn ước mơ lấy được chứng chỉ tương đương tốt nghiệp trung học, có thể tự mình ra ngoài, và kết nối lại với thế giới từng khiến cậu say mê. Nhưng quá khứ ám ảnh cậu. Cậu không thể tập trung học, ngày tháng trôi qua trong hối tiếc và cảm giác thất bại. Mỗi tuần một lần, Haruki ra ngoài – luôn đeo khẩu trang – để chụp ảnh tàu hỏa, niềm đam mê duy nhất mang lại chút niềm vui. Nhưng thậm chí ở ga tàu, cậu cũng thường bị hoảng loạn.

Khi bắt đầu trị liệu tâm lý, điểm số rối loạn tâm lý của Haruki ở mức cao. Lòng tự trọng và sự tự tin của cậu rất thấp. Trong buổi trị liệu đầu tiên, cậu thú nhận: “Cháu không biết nên làm gì nữa,” những điều khiến nhà trị liệu chú ý không phải là tuyệt vọng, mà là một khát khao thay đổi thầm lặng.

Lộ trình tham vấn bắt đầu bằng mindfulness – một bài tập đơn giản kéo dài 3 phút mỗi ngày để giúp Haruki trở về hiện tại. Điều này cho cậu không gian để quan sát những khuôn mẫu suy nghĩ, cảm xúc, hành vi của mình trước khi chúng kéo cậu vào cơn hoảng loạn. Sau đó, cậu được cho làm bài khảo sát VIA để khám phá các sức mạnh nhân cách của mình. Kết quả rất bất ngờ: dù đã xa rời xã hội, các sức mạnh nổi bật của cậu lại liên quan đến mối quan hệ – lòng tốt, trí tuệ xã hội, lòng biết ơn – cùng với sự cẩn trọng và góc nhìn sâu rộng.

Ban đầu, điều này có vẻ mâu thuẫn. Làm sao một người tự cô lập lại sở hữu những phẩm chất hướng về người khác? Nhưng trong quá trình trị liệu, Haruki dần hiểu ra: những phẩm chất ấy chưa từng biến mất – chỉ là đang “ngủ yên”. Quan trọng hơn, cậu nhận ra mình đã không sống đúng với con người thật của mình.

Dựa trên mô hình AEA – Nhận thức (Aware), Khám phá (Explore) và Ứng dụng (Apply) – Haruki nhìn lại cuộc đời mình. Cậu nhớ lại thời tiểu học, khi làm lãnh đạo Hội học sinh, đã sử dụng trí tuệ xã hội và lòng tốt để điều chỉnh cách tiếp cận phù hợp với từng bạn. Cậu nhớ mình từng rất tinh tế khi chụp ảnh tàu, luôn tránh làm phiền người khác. Những lúc đó, Haruki cảm thấy chính mình – chân thật, có mục đích, và được kết nối.

Nhưng ở cấp hai, sự cân bằng ấy đã bị phá vỡ. Khi cố gắng điều tiết cảm xúc của mọi người xung quanh, Haruki đã lạm dụng trí tuệ xã hội đến mức quên mất giới hạn của bản thân. Áp lực đè nặng và khiến cậu sụp đổ. Trái lại, trong thời gian hikikomori, cậu gần như không sử dụng các thế mạnh, đặc biệt là lòng tốt và lòng biết ơn – vì không còn môi trường để thể hiện. Sự bất đồng giữa bản chất và thực tại khiến Haruki cảm thấy mình không còn là chính mình.

Việc hiểu được điều này là một bước ngoặt. Trị liệu không còn chỉ là giảm triệu chứng, mà là hành trình kết nối lại với bản thân. Haruki bắt đầu sử dụng sức mạnh một cách có chủ đích. Ở nhà, cậu thể hiện lòng biết ơn với gia đình, giúp mẹ làm việc nhà, và ghi nhật ký cảm ơn mỗi tối. Những việc làm này không lớn lao, nhưng mang ý nghĩa sâu sắc. Chúng khiến Haruki cảm thấy “thật” trở lại.

Về sau, nhà trị liệu khuyến khích cậu mang những sức mạnh ấy ra thế giới bên ngoài. Khi cảm thấy lo lắng trong các chuyến đi, Haruki dừng lại, chú tâm vào hơi thở, và áp dụng góc nhìn sâu rộng – tự nhắc nhở rằng cơn hoảng loạn không định nghĩa con người cậu. Cậu thận trọng lập kế hoạch cho các hoạt động ngoài trời, tạo nên thói quen an toàn. Cậu sử dụng lòng biết ơn để tạo kết nối tích cực, như cảm ơn người đã nhường ghế trên tàu. Cậu cũng sử dụng lòng tốt bằng cách nhường ghế cho người khác.

Từng chút một, thế giới của Haruki mở rộng. Cậu đăng ký học tại một lớp học thêm tư nhân, mỗi tuần đến học một buổi kèm riêng. Ở đó, Haruki sử dụng trí tuệ xã hội không phải để làm hài lòng tất cả, mà để kết nối thực sự. Cậu quan sát những biểu hiện tinh tế của thầy giáo, thể hiện sự trân trọng, và dần dần tin vào khả năng hiện diện giữa người khác mà không đánh mất mình.

Sau một tháng, mức độ rối loạn tâm lý của cậu giảm rõ rệt. Lòng tự trọng và năng lực bản thân cải thiện. Hai tháng sau, cậu đến lớp thường xuyên hơn, tham gia hoạt động nhóm, thậm chí còn tình nguyện giúp đỡ. Haruki kết bạn mới, sử dụng lòng tốt một cách tự nhiên, không gò ép. Những sức mạnh từng rất mơ hồ hoặc bị bỏ quên, nay trở thành công cụ chữa lành.

Khi nhìn lại, Haruki nhận ra một sự thật mạnh mẽ: khi sống đúng với con người chân thật – sử dụng sức mạnh đặc trưng một cách hài hòa – cậu cảm thấy sống động nhất. Những cơn hoảng loạn không hoàn toàn biến mất, nhưng không còn làm chủ cuộc đời cậu. Cậu đã xây dựng một cuộc sống nơi sự nhạy cảm trở thành sức mạnh, không còn là điểm yếu.

Và cứ thế, trong nhịp ga tàu quen thuộc và những lời cảm ơn nhỏ nhẹ, trong hành động tử tế và sự chiêm nghiệm thầm lặng, Haruki đã tìm lại điều tưởng như đã mất: bản ngã của chính mình, một chỗ đứng trong thế giới, và sức mạnh để bước tiếp – một cách chân thật.

Tài liệu tham khảo

Matsuguma, S., & Niemiec, R. M. (2021). Hikikomori from the perspective of overuse, underuse, and optimal use of character strengths. International Journal of Applied Positive Psychology, 6(3), 219-231.