Câu chuyện sinh tồn kỳ tích của Ernest Shackleton là minh chứng sắc nét cho nghệ thuật lãnh đạo trong nghịch cảnh. Từ “mental medicine” – liều thuốc tinh thần – đến sự thấu hiểu con người, Shackleton cho thấy: lãnh đạo không chỉ là điều hành, mà là giữ vững tinh thần để dẫn dắt đến cùng.
Câu chuyện lãnh đạo của Sir Ernest Shackleton được giảng dạy tại nhiều trường kinh doanh hàng đầu thế giới, trong đó có Harvard. Năm 2002, ông được BBC vinh danh ở vị trí thứ 11 trong danh sách “100 người Anh vĩ đại nhất”. Shackleton là một nhà thám hiểm lừng danh, nổi bật với chuyến hải trình từ London xuyên qua Nam Đại Dương đến châu Nam Cực giai đoạn 1914–1917.
Mặc dù chuyến thám hiểm không đạt được mục tiêu ban đầu, nó lại trở thành một biểu tượng của tinh thần sinh tồn và lãnh đạo trong nghịch cảnh. Sau khi con tàu Endurance (tạm dịch: Sự bền bỉ) bị mắc kẹt rồi chìm dưới lớp băng dày, toàn bộ thủy thủ đoàn 28 người – dưới sự dẫn dắt của Shackleton – đã sống sót thần kỳ. Họ trở về an toàn sau nhiều tháng đối mặt với điều kiện tàn khốc nhất trên hành tinh. Xác tàu chỉ được tìm thấy lại vào năm 2022, hơn 100 năm sau.
Vai trò lãnh đạo xuất sắc của Shackleton được phân tích sâu rộng và tôn vinh như một chuẩn mực. Câu nói nổi tiếng của Sir Raymond Priestley đã khắc họa rõ nét giá trị lãnh đạo ấy:
“Scott for scientific method, Amundsen for speed and efficiency, but when disaster strikes and all hope is gone, get down on your knees and pray for Shackleton.” – “Scott là người của phương pháp khoa học, Amundsen là bậc thầy về tốc độ và hiệu quả, nhưng khi thảm họa ập đến và mọi hy vọng đều tan biến, hãy quỳ xuống và cầu nguyện có được Shackleton.” (Scott là nhà thám hiểm Anh, tiền bối của Shackleton; Amundsen là nhà thám hiểm cùng thời người Na Uy.)
Dưới đây là những bài học lãnh đạo quan trọng rút ra từ câu chuyện của ông, được Harvard đưa vào giảng dạy.
Khi con tàu Endurance bị kẹt giữa băng tuyết Nam Cực, Shackleton không chỉ lo hậu cần mà tập trung cao độ vào duy trì tinh thần, cam kết và sự gắn kết của đội ngũ. Ông tổ chức các hoạt động giải trí như thi thể thao, ca hát, trò chuyện nhóm, chơi game, nhằm đảm bảo không ai bị cô lập với suy nghĩ tiêu cực.
Ông gọi đó là “mental medicine” – liều thuốc tinh thần: một chiến lược lãnh đạo tập trung vào quản lý năng lượng, thái độ tích cực, sự cam kết, và đặc biệt là sự gắn kết của đội ngũ. Theo Shackleton, đó là nguồn lực thiết yếu nhất của người lãnh đạo.
Ngày nay, giới quản lý nhận thức rõ: nếu không chủ động quản trị năng lượng cá nhân và tập thể, tổ chức dễ rơi vào vòng xoáy tiêu cực: từ buồn chán, đến mất niềm tin, đến tuyệt vọng, đến sa sút tinh thần và cuối cùng là sụp đổ.
Khi Endurance bị nhấn chìm trong băng, Shackleton lập tức chuyển hướng nhiệm vụ: không còn là chinh phục Nam Cực, mà là đưa toàn bộ thủy thủ sống sót trở về. Ông thay đổi chiến lược, điều chỉnh cách lãnh đạo, và trên hết, trưởng thành để gánh vác một sứ mệnh sống còn trong tình thế chưa từng có.
Ông viết: “A man must shape himself to a new mark a minute the old one goes aground.”
(Mỗi khi mục tiêu cũ đổ vỡ, người lãnh đạo phải ngay lập tức tái định hình chính mình cho mục tiêu mới.)
Shackleton hiểu rằng muốn thành công, ông phải không chỉ kiên định với mục tiêu mới, mà còn mềm dẻo về cách thực hiện: thích ứng, ứng biến, và linh hoạt.
Shackleton hiểu rõ: muốn đội ngũ cùng đi đến đích, ông phải duy trì niềm tin của từng thành viên vào sứ mệnh và khả năng thành công. Trong khủng hoảng, sự nghi ngờ lan truyền rất nhanh và nguy hiểm. Ông đã chủ động đặt những cá nhân có khả năng suy sụp hay phản kháng ở cùng lều với mình, trực tiếp theo dõi, ảnh hưởng, động viên họ mỗi ngày.
Cách làm này không chỉ giúp họ giữ tinh thần, mà còn ngăn chặn làn sóng tiêu cực lan ra cả đội – một chiến lược quản trị rủi ro tinh tế và hiệu quả.
Shackleton duy trì ba thực hành cốt lõi trong lãnh đạo:
Tự đánh giá liên tục: ông thường xuyên “gặp gỡ chính mình” để xem xét, điều chỉnh cách tiếp cận trước tình hình thay đổi.
Kiên định mục tiêu – linh hoạt phương pháp: ông cam kết tuyệt đối với việc đưa đội về an toàn, nhưng sẵn sàng thay đổi mọi kế hoạch để đạt được mục tiêu đó.
Quản lý năng lượng cá nhân và tập thể: ông dành ưu tiên cao nhất cho việc bảo vệ tinh thần, niềm tin và động lực của đội ngũ.
Linh hoạt chuyển đổi vai trò: Shackleton vận hành trơn tru giữa công việc quản lý thường nhật (dọn dẹp, săn bắt, sửa chữa) và nhiệm vụ lãnh đạo chiến lược (lên kế hoạch, ra quyết định sống còn).
Nhận trách nhiệm toàn diện: ông lãnh nhận toàn bộ trách nhiệm cho hoàn cảnh đoàn rơi vào, và luôn chủ động tìm cách cải thiện tình hình bằng sự thích ứng và linh hoạt.
Kỷ luật tự thân: Dù từng mắc sai lầm như bất kỳ ai, ông học hỏi nhanh và không để bản thân sa lầy trong vòng lặp tự dằn vặt bất tận, mà luôn thúc đẩy mình và đội ngũ hướng đến tương lai.
Lãnh đạo bằng nhân văn: Shackleton lãnh đạo bằng sự nhân văn sâu sắc, không chỉ bằng kỷ luật và mệnh lệnh mà bằng sự quan tâm thực sự đến từng người. Ông coi việc đảm bảo về mặt ăn uống, hỗ trợ cảm xúc và tôn trọng cá nhân là cốt lõi. Đội ngũ cảm nhận được họ được trân trọng và chính điều đó đã tiếp thêm cho họ ý chí để vượt qua điều tưởng chừng không thể.
Câu chuyện của Ernest Shackleton không phải là một giai thoại lãng mạn, mà là một bài học lãnh đạo thực chiến – nơi ý chí con người được thử thách đến tận cùng. Trong hoàn cảnh khắc nghiệt, Shackleton không chỉ điều hành một đoàn thám hiểm – ông giữ cho họ sống, cả thể xác lẫn tinh thần.
Ông hiểu rõ một sự thật không thể bỏ qua: lãnh đạo không chỉ là quản lý kế hoạch, mà là quản lý tinh thần. Khi mọi thứ sụp đổ, khi mục tiêu thay đổi, khi hy vọng mong manh, thứ duy nhất giữ đội ngũ đứng vững chính là “liều thuốc tinh thần” – quản lý năng lượng, thái độ tích cực, sự cam kết và gắn kết của đội ngũ.
Shackleton không chờ khủng hoảng mới hành động – ông chủ động xây dựng nền tảng tinh thần cho đội ngũ từ sớm. Không có sự hỗ trợ cảm xúc, không có sự tôn trọng cá nhân, không ai có thể đủ sức đi tiếp.
Lãnh đạo thực sự không thể tách rời khỏi sự thấu hiểu con người. Và trong thời đại bất định hôm nay, điều đó không còn là lựa chọn – mà là yêu cầu bắt buộc.
Lãnh đạo là giữ cho tổ chức tiến lên – nhưng muốn làm được điều đó, trước tiên phải giữ vững tinh thần con người.
Resilience Leadership, Harvard Business School. https://pll.harvard.edu/course/resilient-leadership
