Trong môi trường làm việc đầy tốc độ và áp lực ngày nay, các nhà lãnh đạo và quản lý phải đối mặt với những thách thức chưa từng có. Họ được kỳ vọng sẽ thích ứng nhanh, quyết đoán, hỗ trợ nhân viên và đổi mới không ngừng, trong khi vẫn phải điều hướng sự thay đổi liên tục và sự bất định. Áp lực này thường dẫn đến kiệt sức – một vấn đề ngày càng gia tăng với những hệ lụy nghiêm trọng đối với cả sức khỏe cá nhân lẫn thành công của tổ chức.

Bài viết này bàn về tình trạng kiệt sức thường gặp ở các nhà lãnh đạo và quản lý, phân tích nguyên nhân, hậu quả cũng như nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chăm lo sức khỏe tinh thần. Ngoài ra, bài viết còn khám phá sự chuyển dịch từ cách quản lý truyền thống dựa trên khuyết điểm sang phát triển dựa trên sức mạnh cá nhân, nhấn mạnh tiềm năng chuyển đổi của phương pháp thực hành sức mạnh dựa trên mindfulness (Mindfulness-Based Strengths Practice – MBSP) trong việc xây dựng khả năng phục hồi, gắn kết và văn hóa làm việc thịnh vượng.

Bằng cách hiểu rõ sự phức tạp của tình trạng kiệt sức và áp dụng các giải pháp sáng tạo, các tổ chức có thể giúp lãnh đạo không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ, từ đó mang lại lợi ích cho toàn bộ lực lượng lao động.

Thực trạng kiệt sức ở các nhà lãnh đạo và quản lý

Tình trạng kiệt sức ở các nhà lãnh đạo và quản lý là một vấn đề nghiêm trọng. Vai trò đa dạng của họ đòi hỏi sự thích ứng liên tục, buộc họ phải linh hoạt giữa các nhiệm vụ cố vấn, huấn luyện, giải quyết vấn đề và ra quyết định. Việc cân bằng các mối quan hệ chuyên môn với quyết định nhân sự, cùng với áp lực thích ứng với tiến bộ công nghệ, văn hóa làm việc đang thay đổi và biến động thị trường, tạo ra áp lực vô cùng lớn. Gánh nặng này càng trở nên nghiêm trọng khi thiếu sự hỗ trợ từ cấp trên.

Các nhà lãnh đạo và quản lý thường bị mắc kẹt giữa kỳ vọng của tổ chức và nhu cầu của đội ngũ, dẫn đến sự kiệt quệ về cảm xúc. Theo Viện Nghiên cứu Lực lượng Lao động (The Workforce Institute), ảnh hưởng của quản lý đối với sức khỏe tinh thần của nhân viên còn lớn hơn cả bác sĩ hay nhà trị liệu. Vì thế không ngạc nhiên khi báo cáo của Gallup cho thấy các nhà quản lý trải qua mức độ căng thẳng, tức giận, buồn bã và cô đơn cao hơn so với nhân viên bình thường, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế, chính trị và xã hội đầy biến động.

Một cuộc khảo sát về truyền thông và sức khỏe tại nơi làm việc (Firstup) cho thấy 60% người lao động coi công việc là nguồn căng thẳng chính, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Trong đó, 55% cho rằng căng thẳng công việc dẫn đến kiệt sức, 48% báo cáo sự suy giảm động lực, và 37% tin rằng nó ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu suất làm việc. Báo cáo của meQuilibrium chỉ ra rằng các nhà quản lý có nguy cơ kiệt sức cao hơn 36% và có khả năng cân nhắc nghỉ việc trong vòng sáu tháng cao hơn 24% so với nhân viên thông thường.

Xu hướng đáng báo động này kéo theo những tác động tiêu cực dây chuyền, làm giảm sự gắn kết, động lực, năng suất và gia tăng tỷ lệ nghỉ việc. Do đó, ưu tiên sức khỏe tinh thần của các nhà lãnh đạo và quản lý không chỉ quan trọng đối với cá nhân mà còn là yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững của tổ chức.

Tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần

Lãnh đạo hiệu quả phụ thuộc vào sức khỏe tinh thần. Khi các nhà lãnh đạo và quản lý chăm sóc tốt sức khỏe của mình, họ có thể hỗ trợ đội ngũ tốt hơn, giúp tăng tỷ lệ giữ chân nhân viên, thúc đẩy sự đổi mới và giảm nguy cơ kiệt sức. Việc họ thể hiện các hành vi lành mạnh sẽ tạo ra một môi trường an toàn về mặt tâm lý, nơi nhân viên cảm thấy được trân trọng và tôn trọng.

Nghiên cứu cho thấy các nhà quản lý ảnh hưởng mạnh mẽ đến sức khỏe tinh thần của nhân viên. Một nghiên cứu của Gallup cho thấy họ chiếm đến 70% sự khác biệt trong mức độ gắn kết của nhân viên. Một báo cáo khác từ UKG Workforce Institute cho thấy 69% nhân viên coi quản lý có ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của họ ngang với bạn đời, thậm chí nhiều hơn bác sĩ (51%) hoặc nhà trị liệu (41%).

Những lợi ích của sự hỗ trợ tinh thần từ quản lý rất đáng kể:

• Nhân viên cảm thấy được hỗ trợ có nguy cơ gặp căng thẳng thể chất thấp hơn 25%, giảm 33% khả năng suy giảm động lực và giảm 56% nguy cơ căng thẳng công việc.
• Tỷ lệ kiệt sức thấp hơn 58% ở những người có quản lý hỗ trợ tốt.
• Những người cảm thấy không được hỗ trợ có nguy cơ rời bỏ công việc cao gấp 4,5 lần.

Việc xây dựng môi trường an toàn về mặt tâm lý cũng rất quan trọng đối với sự đổi mới và sáng tạo. Edmondson (1999) nhấn mạnh rằng sự an toàn này có thể tăng tới 42% nhờ vào sự lãnh đạo mạnh mẽ.

Như vậy, khi các nhà lãnh đạo và quản lý ưu tiên sức khỏe tinh thần của mình, họ không chỉ nâng cao hiệu suất cá nhân mà còn ảnh hưởng tích cực tới toàn bộ tổ chức, thúc đẩy một môi trường làm việc bền vững, gắn kết và hiệu quả cao.

Dịch chuyển mô thức: từ cách tiếp cận “sửa chữa” sang cách tiếp cận dựa trên sức mạnh

Phương pháp quản lý truyền thống thường tập trung vào việc khắc phục hậu quả để giải quyết các vấn đề như kiệt sức, tỷ lệ nghỉ việc và vắng mặt. Dù điều này là cần thiết, nhưng cách tiếp cận mang tính “sửa chữa” này có thể làm giảm tinh thần và hạn chế tiềm năng phát triển. Nghiên cứu chỉ ra rằng con người có xu hướng thiên vị tiêu cực (Sheldon & King, 2001), tức là dễ chú ý đến thất bại hơn là cơ hội phát triển. Xu hướng này cũng thể hiện trong các tổ chức, khi họ ưu tiên khắc phục điểm yếu hơn là phát huy thế mạnh (Van Woerkom et al., 2015). 

Jennifer Moss, chuyên gia hàng đầu thế giới về sức khỏe tinh thần tại nơi làm việc, nhấn mạnh tầm quan trọng của một cách tiếp cận mới đối với tình trạng kiệt sức và căng thẳng—tập trung vào việc nuôi dưỡng sự an lành, phát triển khả năng phục hồi và bồi đắp những phẩm chất như hiếu kỳ, lòng tốt, và sự đồng cảm. Các chương trình đào tạo lãnh đạo tích hợp tâm lý học tích cực được xem là một hướng đi hiệu quả trong việc xây dựng môi trường làm việc bền vững và lành mạnh. 

Các nghiên cứu cho thấy rằng phát triển dựa trên thế mạnh, kết hợp với mindfulness và đào tạo trí tuệ xã hội, không chỉ giúp tăng khả năng phục hồi mà còn góp phần xây dựng môi trường làm việc lành mạnh hơn. Một nghiên cứu trên Journal of Organizational Change Management chỉ ra rằng sau khi tham gia chương trình đào tạo kết hợp tâm lý học tích cực và kỹ năng xã hội, động lực làm việc của nhân viên và môi trường tổ chức được cải thiện đáng kể (Veloso-Besio et al., 2019). Tương tự, nghiên cứu trên Revue de Gestion des Ressources Humaines cho thấy các nhà quản lý hoàn thành khóa đào tạo về tâm lý học tích cực và lãnh đạo tỉnh thức (mindful leadership) có sự gia tăng về mức độ đồng cảm, mindfulness và giảm căng thẳng, trong khi nhân viên của họ cũng báo cáo sự gắn kết và cảm giác công bằng cao hơn trong tổ chức (Giraud et al., 2022).

Những phát hiện này nhấn mạnh tác động mạnh mẽ của việc đào tạo lãnh đạo dựa trên tâm lý học tích cực. Trang bị cho các nhà lãnh đạo công cụ để phát triển nhận thức bản thân, trí tuệ cảm xúc và khả năng phục hồi không chỉ cải thiện sự gắn kết trong nhóm mà còn giảm nguy cơ kiệt sức, tạo nên một môi trường làm việc thịnh vượng.

Một phần quan trọng của các chương trình này là phương pháp tiếp cận dựa trên sức mạnh nhân cách, tập trung vào việc phát triển những phẩm chất tốt đẹp nhất của mỗi cá nhân. Các sức mạnh này không chỉ phản ánh trong suy nghĩ, cảm xúc và hành vi mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao hiệu suất và sức khỏe tinh thần của nhà lãnh đạo. Phát huy các thế mạnh cá nhân không chỉ giúp tăng sự thỏa mãn cá nhân mà còn mang lại lợi ích rõ rệt cho tổ chức. Nghiên cứu đã chứng minh những tác động tích cực của việc phát triển sức mạnh nhân cách đối với sức khỏe tổng thể. Chẳng hạn, phát triển các phẩm chất như sáng tạo, tầm nhìn, trí tuệ xã hội và khả năng tự điều chỉnh giúp truyền cảm hứng cho đội nhóm và thúc đẩy một môi trường làm việc tích cực (Sengupta, 2020). Bên cạnh đó, một nghiên cứu về tác động của trí tuệ trong công việc đã phát hiện rằng việc nuôi dưỡng những sức mạnh này có liên quan đến việc giảm căng thẳng và nâng cao hiệu suất sáng tạo, giúp lãnh đạo và đội nhóm cải thiện khả năng quản lý căng thẳng cũng như đổi mới sáng tạo (Avey et al., 2012).

Bằng cách tập trung vào phát triển sức mạnh nhân cách, các nhà lãnh đạo không chỉ cải thiện sức khỏe tinh thần mà còn nâng cao hiệu quả lãnh đạo, từ đó xây dựng một nền văn hóa tổ chức tích cực và bền vững hơn.

Chương trình phát triển lãnh đạo dựa trên mindfulness và sức sức mạnh nhân cách (MBSP) – Phương pháp Hiệu quả để Nâng cao Hạnh phúc và Hiệu suất Lãnh đạo

Mindfulness-Based Strengths Practice (MBSP) là một chương trình đột phá kéo dài 8 tuần, giúp nâng cao sức khỏe tinh thần bằng cách kết hợp mindfulness với phát triển sức mạnh nhân cách. Chương trình này mang đến cho các nhà lãnh đạo và quản lý một lộ trình rõ ràng để phát triển tự nhận thức, khả năng phục hồi và sự gắn kết ý nghĩa trong công việc lẫn cuộc sống.

Nhiều nghiên cứu, bao gồm các công trình của Niemiec & Lissing (2016), Whelan-Berry & Niemiec (2021), và Meyers et al. (2023), đã chứng minh MBSP mang lại cải thiện đáng kể về sức khoẻ tổng thể trên nhiều khía cạnh khác nhau. Đáng chú ý, 91% người tham gia báo cáo rằng họ cảm thấy tốt hơn về tổng thể, đặc biệt là về mức độ gắn kết, cảm giác có mục đích, khả năng quản lý căng thẳng và chất lượng các mối quan hệ. Dưới đây là tổng hợp kết quả từ 3 nghiên cứu giá trị trên.

Kết hợp Mindfulness và Sức mạnh: Chìa khóa của MBSP

Một trong những điểm nổi bật nhất của MBSP là sự hòa quyện giữa mindfulness và sức mạnh nhân cách. Người tham gia học cách thực hành:

• “Mindfulness mạnh mẽ” – sử dụng các sức mạnh như kiên trì để duy trì thói quen sống tỉnh thức.
• “Sử dụng sức mạnh một cách có ý thức” – phát triển khả năng nhận diện và điều chỉnh sức mạnh của bản thân.

Đáng chú ý, 71% người tham gia cho rằng đây là phần giá trị nhất của chương trình.

MBSP sử dụng phương pháp học tập trải nghiệm, bao gồm các hoạt động thực hành, thảo luận nhóm và thực hành thiền/chiêm nghiệm, giúp chuyển hóa nhận thức thành ứng dụng thực tế. Đặc biệt, “Vòng tròn chia sẻ” giúp phát triển kỹ năng lắng nghe sâu và trân trọng sức mạnh của người khác, trong khi các bài tập về nhà khuyến khích sự tương tác có ý thức hơn. Những thực hành này đặc biệt hữu ích cho các nhà lãnh đạo muốn nâng cao trí tuệ cảm xúc, trí thông minh xã hội và sự gắn kết trong đội nhóm.

Vượt qua Rào cản Khi Thực hành Mindfulness

Một trong những thách thức lớn nhất khi thực hành mindfulness là thiếu thời gian, hay quên, và tâm trí dễ bị phân tán. MBSP giúp người tham gia khắc phục những trở ngại này bằng cách tận dụng chính sức mạnh nhân cách của mình. Ví dụ:

• Hiếu kỳ có thể biến những xao nhãng thành cơ hội khám phá.
• Cẩn trọng giúp lên kế hoạch và duy trì lịch trình thực hành mindfulness đều đặn.

Điều này cũng áp dụng cho mọi thực hành khác, chẳng hạn như rèn luyện 7 thói quen hiệu quả hoặc đơn giản là duy trì lối sống lành mạnh. Việc phát triển sức mạnh nhân cách là một cách tiếp cận tuyệt vời để biến kiến thức thành hành động thực tế. Các bài tập trong MBSP được thiết kế nhằm giúp người tham gia chuyển hóa rào cản và khó khăn khi thực hành hoặc duy trì thói quen thành cơ hội học hỏi, từ đó nâng cao cam kết và thực hiện hiệu quả hơn.

Ứng dụng MBSP trong Môi trường Doanh nghiệp

Việc áp dụng MBSP vào nơi làm việc mang lại nhiều lợi ích rõ rệt như:

• Gia tăng mức độ gắn kết của nhân viên
• Cải thiện sự hợp tác trong nhóm
• Xây dựng ngôn ngữ chung giúp giải quyết xung đột hiệu quả hơn

Nhiều nhà lãnh đạo tham gia chương trình cho biết họ cảm thấy năng suất hơn, quản lý căng thẳng tốt hơn, và tạo ra môi trường làm việc tích cực hơn. Khi xem xét mối liên hệ giữa sức khoẻ tổng thể (well-being), sự gắn bó và hiệu suất của nhân viên, MBSP được xem như một khoản đầu tư chiến lược đầy giá trị.

Cải thiện Mối quan hệ – Một trong những Kết quả Đáng Giá Nhất

Một điểm nổi bật của MBSP là tác động tích cực đến các mối quan hệ. Cụ thể:

• 86% người tham gia cho biết mối quan hệ cá nhân và công việc của họ được cải thiện rõ rệt.
• Họ phát triển sự trân trọng đối với sức mạnh của người khác, lòng tự trắc ẩn, và kỹ năng giải quyết xung đột—tất cả đều là những phẩm chất quan trọng của một nhà lãnh đạo xuất sắc.

MBSP – Chương trình Phát triển Lãnh đạo toàn diện

MBSP không chỉ đơn thuần là một chương trình đào tạo mindfulness, mà còn là một khuôn khổ toàn diện giúp phát triển năng lực lãnh đạo dựa trên sức mạnh, tăng cường khả năng phục hồi và xây dựng đội nhóm gắn kết hơn. Bằng cách áp dụng MBSP, các nhà lãnh đạo có thể tạo ra một văn hóa doanh nghiệp đề cao hạnh phúc, mục tiêu và sự kết nối, từ đó thúc đẩy thành công lâu dài.

Kết luận

Sức khỏe tinh thần của các nhà lãnh đạo và quản lý không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn là yếu tố cốt lõi quyết định sự phát triển và thành công của tổ chức. Kiệt sức, xuất phát từ áp lực công việc, thiếu hỗ trợ và những thay đổi liên tục, là mối đe dọa nghiêm trọng đến hiệu quả lãnh đạo và văn hóa doanh nghiệp.

Giải quyết vấn đề kiệt sức đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều, trong đó ưu tiên sức khỏe tinh thần, xây dựng môi trường an toàn về mặt tâm lý và chuyển đổi sang mô hình phát triển dựa trên thế mạnh là những bước đi quan trọng. Các chương trình như MBSP cung cấp một khung phương pháp mạnh mẽ giúp nâng cao khả năng phục hồi, tăng cường nhận thức bản thân và xây dựng đội ngũ gắn kết hơn.

Đầu tư vào sức khỏe tinh thần của lãnh đạo chính là đầu tư vào tương lai của tổ chức, tạo ra một môi trường làm việc nơi mỗi cá nhân đều có thể phát triển, đổi mới được khuyến khích và thành công bền vững trở nên khả thi. Việc chuyển đổi từ một văn hóa tập trung vào thiếu sót sang một nền tảng đề cao thế mạnh và sức khỏe tinh thần không chỉ là xu hướng nhất thời mà còn là một sự thay đổi mang tính nền tảng, hướng đến một phong cách lãnh đạo bền vững và nhân văn hơn—mang lại lợi ích cho cả cá nhân lẫn tổ chức.

Tài liệu tham khảo

Avey, J. B., Luthans, F., Hannah, S. T., Sweetman, D., & Peterson, C. (2012). Impact of employees’ character strengths of wisdom on stress and creative performance. Human Resource Management Journal, 22(2), 165-181.

Bloom, N., & Van Reenen, J. (2006). Measuring and explaining management practices across firms and nations. Centre for Economic Performance Discussion Paper, (716).

Bloom, N., Brynjolfsson, E., Foster, L., Jarmin, R., Patnaik, M., Saporta-Eksten, I., & Van Reenen, J. (2019). What drives differences in management practices?. American Economic Review, 109(5), 1648-1683.

Edmondson, A. (1999). Psychological safety and learning behavior in work teams. Administrative science quarterly, 44(2), 350-383.

Giraud, L., Frimousse, S., & Le Bihan, Y. (2022). Mindful and Positive leadership Interventions: the impacts on positive experiences, traits, and behaviors. Revue de gestion des ressources humaines, (2), 3-23.

Linley, P. A., Woolston, L., & Biswas-Diener, R. (2009). Strengths coaching with leaders. International Coaching Psychology Review, 4(1), 37–48

Meyers, M. C., van Woerkom, M., & Bauwens, R. (2023). Stronger together: A multilevel study of collective strengths use and team performance. Journal of Business Research, 159, 113728.

Niemiec, R. M., & Lissing, J. (2016). Mindfulness-based strengths practice (MBSP) for enhancing well-being, managing problems, and boosting positive relationships. In Mindfulness in positive psychology (pp. 15-36). Routledge

Shayani Sengupta (2020).Virtues and Character Strengths: Relevance for Managers. On Management weekly. https://managementweekly.org/virtues-and-character-strengths/

Sheldon, K. M., & King, L. (2001). Why positive psychology is necessary. American Psychologist, 56(3), 216–217.

Van Woerkom, M., Oerlemans, W., & Bakker, A. B. (2015). Strengths use and work engagement: A weekly diary study. European Journal of Work and Organizational Psychology, 25(3), 384–397.

Veloso-Besio, C. B., Cuadra-Peralta, A., Gil-Rodríguez, F., Ponce-Correa, F., & Sjöberg-Tapia, O. (2019). Effectiveness of training, based on positive psychology and social skills, applied to supervisors, to face resistance to organizational change. Journal of Organizational Change Management, 32(2), 251-265.

Whelan-Berry, K., & Niemiec, R. (2021). Integrating Mindfulness and Character Strengths for Improved Well-Being, Stress, and Relationships:: A Mixed-Methods Analysis of Mindfulness-Based Strengths Practice. International Journal of Wellbeing, 11(2).