Là người lãnh đạo, hẳn bạn không xa lạ gì với những tình huống đầy áp lực: một cuộc họp căng thẳng, một email khiến bạn “nóng máu”, mâu thuẫn âm ỉ trong nhóm, hay một dự án đang trễ tiến độ. Trong những giây phút như vậy, cảm giác muốn phản ứng ngay lập tức là điều rất tự nhiên. Ai mà chẳng từng rơi vào tình huống chỉ muốn “xử lý cho xong” mà không cần suy nghĩ quá nhiều.

Thế nhưng, sự khác biệt của một người lãnh đạo bản lĩnh không nằm ở phản ứng nhanh đến mức nào, mà nằm ở việc có thể tạm dừng, suy xét và lựa chọn cách phản hồi một cách tỉnh táo, chủ đích.

Chính khoảng ngắt giữa phản xạ và phản hồi – dù chỉ là vài giây – lại là nơi thể hiện rõ nhất bản lĩnh và sức mạnh thật sự của bạn.

Chế Độ Phản Ứng: Khoa học não bộ nói gì?

Khi chúng ta rơi vào “chế độ phản ứng,” điều này không chỉ là một phép ẩn dụ – mà thực sự hệ thần kinh của chúng ta đang “cầm lái.” Dưới áp lực, não bộ kích hoạt các quá trình tự động và vô thức nhằm tối ưu hóa hiệu quả và bảo vệ sinh tồn. Những phản ứng này thường mang tính phòng thủ, bộc phát, hoặc cảm tính, giúp chúng ta “vượt qua” tình huống hiện tại, nhưng lại hiếm khi tạo ra không gian để kết nối, làm rõ vấn đề hay tư duy chiến lược dài hạn.

Đây không phải là lỗi cá nhân – mà là cách hệ thống thần kinh của chúng ta được lập trình. Nhiều khía cạnh trong đời sống tinh thần của chúng ta diễn ra một cách tự động – đó là những thói quen hoặc phản xạ nhanh, vô thức giúp chúng ta tiết kiệm sự chú ý và năng lượng để dành cho những việc quan trọng hơn (Bargh & Chartrand, 1999). Tuy nhiên, khi ở vị trí lãnh đạo, nếu cứ hành động theo phản xạ như vậy, ta có thể đưa ra quyết định thiếu sáng suốt, làm ảnh hưởng đến các mối quan hệ và khiến bản thân mệt mỏi, căng thẳng theo thời gian.

Ví dụ, khi phản ứng một cách tự động, chúng ta thường khó phân biệt được giữa chuyện đang xảy ra bên ngoài và cảm xúc hay suy nghĩ mà nó tạo ra bên trong mình. Điều này khiến ta khó nhìn nhận tình huống một cách khách quan. Việc thiếu kiểm soát cảm xúc như vậy có thể dẫn đến nhiều vấn đề về sức khỏe tinh thần như lo âu, trầm cảm, thậm chí là kiệt sức. (Chorpita & Barlow, 1998; Abramson, Seligman, & Teasdale, 1978).

Điều quan trọng mà các nhà lãnh đạo cần lưu ý là những phản ứng vô thức – dù diễn ra rất nhanh – lại có thể làm mất dần sự tin tưởng và cảm giác an toàn trong nhóm. Dù phản ứng theo bản năng giúp chúng ta xử lý tình huống ngay lập tức, nhưng thường thì những quyết định kiểu này không thật sự sáng suốt.

Vậy liệu chúng ta có thể thay đổi cách mà bản thân “vận hành tự động” không? Tin vui là: hoàn toàn có thể. Trước đây, nhiều người nghĩ rằng những phản ứng tự động rất khó thay đổi, nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy điều ngược lại – chúng ta có thể “giảm bớt sự tự động” này. Một nghiên cứu còn chỉ ra rằng ngay cả những phản ứng ăn sâu như định kiến cũng có thể được hạn chế nếu các nhà lãnh đạo được hướng dẫn tập trung vào những mục tiêu tích cực, thay vì rơi vào lối mòn định kiến (Moskowitz & Li, 2011). Nói cách khác, khi chúng ta bắt đầu hiểu rõ hơn về các phản ứng bên trong của mình và chủ động hướng tới những mục tiêu có ý nghĩa, ta hoàn toàn có thể thoát khỏi “chế độ tự động” và lựa chọn phản ứng một cách tỉnh táo hơn.

Chính tại đây, mindfulness và các phương pháp như Thực hành Sức mạnh Dựa trên Mindfulness (MBSP), hay Lãnh đạo Bền vững với Mindfulness và Sức mạnh nhân cách, trở thành công cụ mạnh mẽ. Bằng cách rèn luyện sự chú ý, tăng cường nhận thức về các phản ứng vô thức và kích hoạt các sức mạnh nội tại, các nhà lãnh đạo có thể bắt đầu phản hồi có chủ đích thay vì phản ứng một cách tự động.

Qua thời gian, sự thay đổi này không chỉ giúp giảm căng thẳng mà còn xây dựng sự kết nối sâu sắc hơn, đưa ra quyết định tốt hơn và tạo ra phong cách lãnh đạo bền vững hơn.

Mindfulness: Từ Chế Độ Tự Động Sang Nhận Thức

Mindfulness mở ra một con đường giúp chúng ta vượt qua những phản ứng tự động, đồng thời thúc đẩy nhận thức và sự chủ động trong mỗi quyết định lãnh đạo. Trong một nghiên cứu tổng hợp, các tác giả đã khám phá và làm sáng tỏ những cơ chế mà mindfulness có thể hỗ trợ quá trình chuyển đổi từ phản ứng vô thức sang phản hồi có ý thức và chủ đích (Kang et al., 2013).

1. Lùi Một Bước Khỏi Phản Ứng Tự Động

Bước đầu tiên trong quá trình mindfulness là “tách rời” (de-centering) – lùi lại khỏi những suy nghĩ và phản ứng ngay lập tức của chúng ta. Thay vì để chúng chi phối hành động, chúng ta có thể quan sát chúng như những sự kiện thoáng qua trong tâm trí. Sự thay đổi này giúp nhà lãnh đạo dừng lại và chọn phản ứng có chủ đích, thay vì bị cuốn đi bởi cảm xúc tự động.

2. Quan Sát Mà Không Phán Xét

Mindfulness dạy chúng ta quan sát suy nghĩ và cảm xúc mà không thêm vào các lớp phán xét hay lo lắng. Những phản ứng tự động của chúng ta thường bao gồm việc suy nghĩ quá mức, chỉ trích hoặc lo lắng. Điều này dẫn đến căng thẳng không cần thiết và làm tăng cảm xúc tiêu cực. Khi áp dụng việc quan sát mà không phán xét, nhà lãnh đạo có thể giữ sự bình tĩnh, đưa ra quyết định cân bằng và không phản ứng vội vàng trong các tình huống căng thẳng.

3. Chấp Nhận: Đối Mặt Mà Không Tránh Né

Một trong những yếu tố mạnh mẽ của mindfulness là sự chấp nhận – khả năng đối diện với suy nghĩ và cảm xúc mà không phán xét hay tránh né. Trong lãnh đạo, điều này có nghĩa là đối mặt trực tiếp với các tình huống khó khăn thay vì tránh né hoặc đàn áp cảm xúc. Việc chấp nhận những trải nghiệm này giúp phát triển và mang lại sự rõ ràng. Thay vì phản ứng tự động, nhà lãnh đạo có thể thể hiện sự kiên cường và sức mạnh cảm xúc.

4. Phá Vỡ Thói Quen: Tăng Cường Sự Linh Hoạt Tâm Lý

Nhiều người trong chúng ta có những thói quen tư duy và cảm xúc đã hình thành qua năm tháng. Những thói quen này có thể ảnh hưởng đến cách phản ứng với căng thẳng và mâu thuẫn. Mindfulness phá vỡ những phản ứng này, giúp tăng cường tính linh hoạt tâm lý. Khi thực hành đều đặn, nhà lãnh đạo có thể thoát ra khỏi các mô hình không hiệu quả, thay vào đó là những phản ứng thích nghi hơn, dẫn đến phong cách lãnh đạo hiệu quả hơn.

5. Đối Mặt Với Khó Khăn Với Sự Rõ Ràng

Mindfulness cũng khuyến khích đối diện trực tiếp với sự khó chịu mà không cố gắng kiểm soát hay tránh né. Trong lãnh đạo, điều này có thể là việc đối mặt với các quyết định khó khăn, chấp nhận sự không chắc chắn, hoặc giải quyết mâu thuẫn một cách trực diện. Bằng cách đối diện với khó khăn thay vì tránh né, nhà lãnh đạo có thể xây dựng sự kiên cường cảm xúc và chuẩn bị tốt hơn cho các thử thách trong tương lai.

6. Nâng Cao Khả Năng Quản Lý Cảm Xúc

Khi thực hành mindfulness lâu dài, lãnh đạo có thể cải thiện khả năng quản lý cảm xúc, giảm căng thẳng và duy trì tỉnh táo trong những tình huống áp lực. Mindfulness giúp giảm các phản ứng tự động và phát triển những phản ứng cảm xúc lành mạnh, hiệu quả hơn, từ đó duy trì sức khỏe tinh thần và phong cách lãnh đạo bền vững.

Việc chuyển từ chế độ tự động sang nhận thức không chỉ giảm căng thẳng mà còn giúp lãnh đạo chủ động, hiện diện và đưa ra quyết định sáng suốt. Qua thời gian, mindfulness xây dựng nền tảng tự nhận thức và khả năng chịu đựng cảm xúc, giúp lãnh đạo đạt được thành công trong công việc và cuộc sống.

Điểm Tựa Vững Chắc: Lãnh Đạo Dựa Trên Sức Mạnh

Tuy nhiên, chỉ nhận thức thôi là chưa đủ. Để thực sự lãnh đạo với sức mạnh nội tâm, bạn cần có một kim chỉ nam—một cảm giác về bản sắc và định hướng dựa trên những phẩm chất tốt đẹp nhất bên trong mình. Và đây chính là lúc phương pháp lãnh đạo tập trung vào điểm mạnh phát huy vai trò quan trọng.

Thay vì chỉ tập trung vào khắc phục điểm yếu, lãnh đạo dựa trên điểm mạnh khuyến khích bạn phát huy những gì mình làm tốt nhất và lãnh đạo từ “điểm vĩ đại” đó của mình. Khi bạn hiểu rõ điểm mạnh của mình, bạn sẽ lãnh đạo với sự tự tin, chân thành và mục đích rõ ràng. Bạn không chỉ đơn thuần là giải quyết thử thách mà còn đối mặt với chúng bằng phiên bản tốt nhất của chính mình.

Một Giám đốc điều hành của một công ty marketing chia sẻ sau khi tham gia chương trình Lãnh đạo Bền vững với Mindfulness và Sức mạnh nhân cách (MBSP):

“Là một người đã biết và thực hành Mindfulness nhiều năm, đối với mình hành trình chuyển đổi từ việc học, aware, explore, đến apply có thể mất 5 năm để Mindfulness đi vào những hoạt động rất vi tế của đời sống. Nhưng sau khi tham gia MBSP, mình nhận thấy rằng, nhờ vào sức mạnh nhân cách, hành trình này có thể đi nhanh hơn.

Những sức mạnh nhân cách giúp mình luôn luôn được nhắc nhở, ý thức về sức mạnh chính bên trong mình để trở nên tỉnh thức, dù giai đoạn đầu có thể chưa được thể hiện trong hành vi, có thể chưa được liền mạch khi áp dụng trong cuộc sống, nhưng tốc độ này là rất nhanh”

Khi kết hợp mindfulness với phương pháp lãnh đạo tập trung vào điểm mạnh, bạn sẽ tạo ra một phong cách lãnh đạo vững vàng và có chủ đích—ngay cả trong những tình huống căng thẳng. Nó kết nối sự nhận thức của bạn với khả năng hành động—và đó chính là nơi biến chuyển thực sự xảy ra.

Một người tham gia khác của chương trình chia sẻ:

“Trong quá trình học MBSP, mình từng gặp một tình huống thực tế khiến cảm xúc tiêu cực bùng phát – đến mức lúc đó mình hoàn toàn quên mất các sức mạnh nhân cách của bản thân hay người khác. Sau khi sự việc xảy ra, mình mới nhớ lại bài học về tỷ lệ 3-1 và 5-1 trong việc cân bằng nhận thức tích cực – nhưng dù đã cố gắng tìm điểm tích cực về người kia, mình vẫn không thể làm được ngay lúc đó. Tuy nhiên, điều bất ngờ là ở những tình huống sau, khi mình không ép buộc bản thân nữa, những điểm tích cực bắt đầu hiện ra một cách tự nhiên. Và đến khi nhận ra điều tích cực thứ ba, cảm xúc tiêu cực trước đó cũng dần tan biến. Điều này khiến mình thật sự ấn tượng và cảm thấy bài học về cách chuyển hóa cảm xúc trong MBSP là một trải nghiệm rất thú vị, thực tế và cần thiết trong cuộc sống hàng ngày.”

Đây chính là hình ảnh của một nhà lãnh đạo biết phản hồi chứ không chỉ phản ứng—không chỉ là giữ được bình tĩnh khi gặp áp lực, mà còn là khả năng thay đổi bầu không khí cảm xúc của tình huống, bắt đầu từ sự vững vàng bên trong chính mình.

Cùng tìm hiểu thêm 12 lý do tại sao kết hợp Mindfulness với Sức mạnh nhân cách tại đây.

Các Bài Tập Cụ Thể Có Thể Áp Dụng Ngay Lập Tức

Sẵn sàng để chuyển từ chế độ tự động sang nhận thức? Dưới đây là ba bài tập đơn giản mà bạn có thể áp dụng ngay lập tức để phản hồi có chủ đích:

1. Tạm dừng 3 giây: Lần tới khi bạn cảm thấy muốn phản ứng ngay lập tức, hãy dừng lại trong 3 giây. Hít một hơi thật sâu, thở ra chậm rãi, rồi tự hỏi: “Điều gì quan trọng nhất trong lúc này?” Chỉ một khoảng dừng ngắn như vậy cũng đủ để bạn tạo ra không gian cho một phản ứng điềm tĩnh và có suy nghĩ hơn..
2. Lắng Nghe 100%:  Trong các cuộc họp hoặc những cuộc trò chuyện căng thẳng, hãy thực hành lắng nghe một cách trọn vẹn. Tập trung hoàn toàn vào người đang nói, thay vì vừa nghe vừa nghĩ xem mình sẽ đáp lại thế nào. Việc này giúp bạn thấu hiểu hơn, tăng sự đồng cảm và đưa ra quyết định dựa trên nội dung cuộc trò chuyện, chứ không phải cảm xúc bốc đồng.
3. Nhìn ra điều tích cực: Khi đối mặt với một thử thách, hãy chủ động tìm ra ba điều tích cực—có thể là trong hoàn cảnh, ở những người liên quan, hoặc chính bản thân bạn. Việc này giúp bạn thay đổi góc nhìn, làm dịu những cảm xúc tiêu cực và nuôi dưỡng một trạng thái tinh thần tích cực, hiệu quả hơn.

Bắt Đầu Lãnh Đạo Với Sức Mạnh Từ Bên Trong

Bạn không cần phải trở thành một thiền sư hay ngồi thiền hàng giờ mỗi ngày để lãnh đạo từ một nơi đầy chánh niệm và sức mạnh nội tại. Điều bạn cần là một hệ thống, sự hướng dẫn rõ ràng và sự kiên trì trong thực hành.

Chương trình Lãnh đạo Bền vững với Mindfulness và Sức mạnh nhân cách (MBSP) cung cấp cho các nhà lãnh đạo một khung thực hành dựa trên nghiên cứu, giúp phát triển sức mạnh, sự rõ ràng và sự hiện diện, đồng thời không làm mất đi bản sắc riêng của bạn.

Nếu bạn sẵn sàng dừng lại việc sống theo phản xạ tự động và bắt đầu lãnh đạo từ một nơi sâu sắc và khôn ngoan hơn, MBSP chính là bước tiếp theo trong hành trình lãnh đạo của bạn.

Tài liệu tham khảo

Abramson, L. Y., Seligman, M. E. P., & Teasdale, J. D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87, 49–74.

Bargh, J. A., & Chartrand, T. L. (1999). The unbearable automaticity of being. American Psychologist, 54, 462–479.

Chorpita, B. F., & Barlow, D. H. (1998). The development of anxiety: The role of control in the early environment. Psychological Bulletin, 124, 3–21.

Kang, Y., Gruber, J., & Gray, J. R. (2013). Mindfulness and de-automatization. Emotion review, 5(2), 192-201.

Moskowitz, G. B., & Li, P. (2011). Egalitarian goals trigger stereotype inhibition: A proactive form of stereotype control. Journal of Experimental Social Psychology, 47, 103–116.